ISHP më 25 shkurt: Nuk ka nevojë për panik

Strategjia e cilit shtet pati më sukses? Dhe rasti i Shqipërisë me pikun e kurbës para karantinës

Organizata Botërore e Shëndetësisë ka ngarkuar ekspertët e saj dhe një grup gjigant prej të paktën 1100 vullnetarësh për të vlerësuar strategjitë dhe modelet e ndjekura nga vende të caktuara në parandalimin e përhapjes së pandemisë së koronavirusit.

Ekspertët analizojnë të dhënat e publikuara nga autoritetet zyrtare të secilit vend të prekur nga Covid-19, modelet e ndjekura, llojet dhe ashpërsitë e masave kufizuese të ndërmarra, ngjashmëritë e këtyre masave për të krahasuar më pas numrin R, që në gjuhën shkencore është numri i personave që infektohen nga një person i infektuar më parë. Gazeta “Si” hulumtoi në një studim të revistës “Nature” i cili krahason strategjitë e ndjekura nga vendet e ndryshme. Duke rikthyer në kujtesë masat kryesore që mori Shqipëria, jemi munduar të bëjmë një përballje të strategjive kryesore anti-covid me atë që u ndoq në vendin tonë.

Sipas studimit të “Nature”, ajo që është vënë re deri më tani është se në vende të ndryshme që kanë ndjekur strategji dhe masa kufizuese të njëjta, numri R nuk është i njëjtë. Këtë ndryshim, ekspertët e OBSh-së ja faturojnë kryesisht kulturës dhe tipologjisë së shoqërive që ndryshojnë nga njëra-tjetra. Megjithatë, si shembulli më i suksesshëm i parandalimit të Covid-19 merret Hong-Kongu.

Strategjia e cilit shteti funksionoi më mirë?

Hong Kong-u duket se i ka dhënë botës një mësim se si të frenojë në mënyrë të shpejtë pandeminë e COVID-19. Me një popullsi prej 7.5 milion, ky vend ka raportuar vetëm 4 vdekje deri më tani. Sipas studiuesve masat e shpejta të mbikëqyrjes, karantinës dhe distancimit shoqëror, si edhe përdorimi i maskave të fytyrës dhe mbyllja e shkollave ndihmuan në shkëputjen e zinxhirit të transmetimit, gjë e matur që në fillim të shkurtit nga numri mesatar i personave të infektuar që infektojnë persona të tjerë, pra numrin R.

Por, studimi i botuar këtë muaj, nuk mund të heqë efektet e masave kufizuese dhe ndryshimeve të sjelljes që ndodhin në të njëjtën kohë. Përgatitja e efektivitetit të masave të pashembullta të zbatuara në të gjithë botën për të kufizuar përhapjen e koronavirusit është tani një nga pyetjet më të shpeshta të shkencëtarëve.

Studiuesit shpresojnë se, në fund ata do të jenë në gjendje të parashikojnë me saktësi se si shtimi dhe heqja e masave të kontrollit ndikon në normat e transmetimit dhe numrat e infeksionit. Ky informacion do të jetë thelbësor për qeveritë pasi ato hartojnë strategji për ta kthyer jetën në normalitet, duke e mbajtur transmetimin e infeksionit në nivele të ulëta për të parandaluar valët e dyta të infeksionit.
“Kjo nuk ka të bëjë me një epidemi tjetër që kemi kaluar. Bëhet fjalë me atë që do të bëhet tani,” thotë Rosalinda Eggo, një matematiciene në Shkollën e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër.

Studiuesit tashmë janë duke punuar për të studiuar modelet e përdorura për përballimin e pandemisë, për të kuptuar efektin e masave të kontrollit, duke u bazuar tek të dhënat e çdo shteti. Kombinimi i të dhënave nga e gjithë bota do t'i lejojë që të krahasojnë vendet e ndryshme se si e kanë përballuar pandeminë deri më tani. Gjithashtu, duke e krahasuar studimet individuale të vendeve, do t’u lejohet atyre të hartojnë modele që mund të bëjnë parashikime më të sakta në lidhje me fazat e reja të pandemisë për shumë vende.

Duke u tërhequr së bashku
Përpjekjet për të trajtuar këto pyetje do të marrin një forcë në javët e ardhshme nga një bazë e të dhënave që bashkon informacione për qindra ndërhyrje të ndryshme që janë prezantuar në të gjithë botën. Platforma, duke u përgatitur për Organizatën Botërore të Shëndetit (OBSH) nga një ekip në universitetit të mjekësisë në Londër, për të mbledhur të dhëna nga dhjetë grupe që tashmë ndjekin efektivitetin e masave duke përfshirë ekipe në universitetin e Oksfordit, në Mbretërinë e Bashkuar dhe organizatat e shëndetit publik dhe organizatat jofitimprurëse në vende të ndryshme të botës.

“Baza e të dhënave do të standardizojë informacionin e mbledhur nga ekipe të ndryshme dhe duhet të jetë më gjithëpërfshirëse. Agjenci të tilla si OBSH ndjekin rregullisht masat e kontrollit të përdorura, në një shpërthim epidemie, por për COVID-19 pamja duket e komplikuar pasi përmasat e pandemisë janë zgjeruar shumë shpejt,” thotë Chris Grundy, një shkencëtar në universitetin e Mjekësisë në Londër.
Studiuesit gjithashtu po ndjekin përpjekjet e fundit të disa vendeve, për të rifilluar jetën e përditshme dhe masat që vijnë me ta, duke përfshirë edhe detyrimin e mbajtjes së maskave të fytyrës. Ndërkohë, projekti i Oksfordit, po monitoron 13 ndërhyrje në më shumë se 100 vende. Ai ka përpiluar 7 vendet kryesore në një indeks të vetëm që kap ashpërsinë e përgjithshme të përgjigjes, së secilit vend dhe lejon krahasimin midis vendeve që kanë qasje të ndryshme.

Tashmë, shkencëtarët në të dy grupet po analizojnë të dhënat e tyre për të shqyrtuar ndryshimet në përgjigjet e secilit vend. Ekipi i Vjenës po kërkon modele, dhe metodat e tyre që përfshijnë vendet e grupimeve nga sa herët në epidemitë e tyre.

“Për shembull, në Evropë, algoritmet grupojnë Suedinë, Mbretërinë e Bashkuar dhe Holandën së bashku si vende që vepruan relativisht ngadalë. Në fazat e hershme të epidemive të tyre, të tre zbatuan strategjitë e 'imunitetit të tufës', të cilat përfshinin disa masa ose ato që mbështeteshin në pajtueshmërinë vullnetare, megjithëse më vonë, Mbretëria e Bashkuar dhe Holanda kaluan në përgjigje më agresive, duke përfshirë izolimin në mbarë vendin,” thotë Amélie Desvars-Larrive, një epidemiologe në universitetin e mjekësisë në Vjenë.

Ndërkohë, Gjermania dhe Austria dallohen si kombe që miratuan strategji agresive dhe kontrolli të hershëm në krahasim me Italinë, Francën dhe Spanjën, të cilat zbatuan masa të ngjashme, duke përfshirë izolimin. Gjetjet e hershme nga ekipi i Oksfordit tregojnë gjithashtu se kombet më të varfra kanë prirjen të sjellin masa më të rrepta sesa vendet më të pasura, në raport me ashpërsinë e shpërthimeve të tyre.

“Kombi i Karaibeve të Haitit zbatoi izolimin që në momentin që u konfirmua rasti i parë, ndërsa Shtetet e Bashkuara pritën deri më shumë se dy javë pas vdekjes së saj të parë për të lëshuar urdhra për qëndrimin në shtëpi. Kjo mund të jetë për shkak se vendet me të ardhura më të ulëta dhe me sisteme të kujdesit shëndetësor më pak të zhvilluara veprojnë më me kujdes,” thotë Anna Petherick, një studiuese e politikave publike në Oksford.

"Ne me të vërtetë duhet të vlerësojmë ato ndërhyrje në kohë reale, kështu që të gjithë mund të bëjnë politika reale. Nëse nuk dimë se çfarë funksionon dhe ne nuk dimë sa, do të jetë vërtet e vështirë të vendosni se çfarë të bëjmë tjetër," thotë Eggo.

Në mënyrë ideale, studiuesit do të jenë në gjendje të parashikojnë sesi shtimi dhe heqja e ndërhyrjeve do të ndryshonte numrin e infeksioneve me kalimin e kohës. Krijuesit e politikave mund të përdorin parashikime të tilla, së bashku me të dhënat për aftësinë e kujdesit intensiv, për të marrë vendime nëse do të rihapin shkollat. Një teknikë tjetër përfshin analizën e regresionit, i cili vlerëson forcën e marrëdhënies midis një mase të veçantë, siç është mbyllja e shkollës dhe një metrikë, siç është R, në të gjitha vendet.

Pa një vaksinë ose trajtim efektiv, ndalimi i transmetimit mbetet mbrojtja e vetme kundër COVID-19. Njohja, me efektet e secilës masë kontrolli është thelbësore për të kuptuar se cilat mund të ndryshohen ose hiqen në mënyrë të sigurt.

Po strategjia e Shqipërisë ku qëndron?

Pika më e fortë e strategjisë së vendit tonë ishin masat kufizuese. Gazeta Si ka sjellë më herët se gjatë pandemisë vendet e varfra janë prirur drejt aplikimit të masave më të rrepta kufizuese, sesa vendet më të zhvilluara dhe kjo ka luajtur një rol thelbësor në reduktimin e përmasave të përhapjes së virusit.
Por, sa më gjatë të qëndrojnë në fuqi masat kufizuese, aq më të fortë bëhen zërat kundër tyre dhe jo gjithçka lidhet me pasojat ekonomike, apo sociale të izolimit. Mjekë dhe ekspertë kanë hedhur hipotezën se Shqipëria e ka kaluar pikun e pandemisë para se të identifikohej zyrtarisht rasti i parë më Covid-19, më 8 mars dhe shpalljes së gjendjes së emergjencës.

Gazeta “Si” solli të premten (1 maj) pretendimin e mjekëve Gëzim Xhepa dhe Roland Osmenaj se raste me koronavirus në Shqipëri janë identifikuar në spitalet shqiptare që në javën e dytë të janarit. Ata publikuan grafitë e mushkërive të disa pacientëve, që sipas tyre janë shtruar në spital me simptomat e koronavirusit. (VENDOS LINK POSTIMIN)


Duke analizuar agresivitetin e përhapjes së Covid, pra numrin R, që në rastet kur nuk ka asnjë masë kufizuese dhe distancimi fizik është mesatarisht 5, pra një person i infektuar infekton të paktën 5 persona të tjerë dhe nëse këto imazhe do t’i marrim si të mirëqëna, atëherë Shqipëria e ka kaluar pikun e pandemisë në fund të muajit shkurt, pra para se të vendoseshin masat kufizuese. Kjo do të thotë se mbajtja ende në fuqi e masave të kufizimit duket e panevojshme.


Në fakt, më 25 shkurt, kur Shqipëria dy javë nga rasti i parë me Covid-19 në Shqipëri, Ministria e Shëndetësisë, Instituti i Shëndetit Publik dhe institucionet e tjera nisën fushatën e ndërgjegjësimit të qytetarëve për higjienën personale, ku kryesorja është larja e duarve me sapun shpesh dhe mbi 20 sekonda për çdo rast.


Nga ana tjetër, njëra prej masave kufizuese që u ndërmor më vonë ishte edhe mbyllja e shkollave. Mjeku Ilir Alimehmeti e vë në dyshim dobishmërinë e këtij vendimi në parandalimin e pandemisë.


“Mbyllja e shkollave ka evituar vetëm 2-4% të vdekjeve, shumë herë më pak se masat e tjera të distancimit social. Politikanët duhet të jenë të ndërgjegjshëm mbi evidencën ekuivokale kur marrin në konsideratë mbylljen e shkollave për shkak të COVID-19. Pra, në shifrat shqiptare, mbyllja e shkollave prej gati dy muajsh (data 9 mars 2020 e deri më sot) ka evituar 0.6 – 1.2 vdekje, pra gjithsej 1 vdekje”, thotë ai.


Dyshimet përforcohen edhe më tej nga disa deklarata të mjekëve dhe ekspertëve italianë që thonë se në Itali koronavirusi ka qarkulluar në popullatë që në fillim të janarit, pra thuajse dy muaj para se të identifikohej zyrtarisht rasti i parë. Duke patur parasysh afërsinë gjeografike dhe lidhjen e fortë të Shqipërisë me qarkullim të dendur mallrash dhe njerëzit, edhe me zonat që u shndërruan në vatra të Covid-19 matanë Adriatikut, kjo tezë mund të qëndrojë.


Megjithatë, Instituti i Shëndetit Publik deklaronte në fund të muajit shkurt, pasi Italia kishte identifikuar rastet e para me virusin në fjalë se në Shqipëri nuk kishte vend për panik dhe se nuk kishte jo vetëm të dyshuar, por as të konfirmuar me koronavirus.


Në atë kohë nuk flitej për një strategji për t’u përballur me pandeminë, por vetëm për strategjitë politike. Në kohën që Italia po mbyllte një e nga një rajonet në veri të vendit, në Shqipëri jeta vazhdonte normalisht, madje Partia Socialiste zhvilloi kongresin e saj treditor dhe Presidenti Ilir Meta një protestë në mbrojtje të Kushtetutës. Protestës i parapriu një deklaratë e tij, kur një pyetje mbi rrezikun e përhapjes së virusit në Shqipëri nga ky tubim iu përgjigj duke deklaruar se për Shqipërinë virusi më i keq është “Rilindja”.

Megjithatë, disa masa paraprake u vendosën dhe në pikat kufitare filluan kontrollet mjekësore. Shqipëria konfirmoi thuajse dy javë pas Italisë rastin e parë dhe përgjatë kësaj periudhe qarkulluan hipoteza nga më të çuditshmet se përse vendi ynë nuk ishte prekur ende, përfshirë këtu edhe teorinë “se ishim të imunizuar”.


Ashtu siç studiuesit e OBSH-së po kuptojnë me saktësi se si shtimi apo heqja e masave të kontrollit ndikon në normat e transmetimit dhe numrat e infeksionit, ashtu edhe autoritetet shqiptare, apo Komiteti Teknik, duhet të ishte shprehur me saktësi shkencore se sa e kufizuan virusin Covid-19 masat e mbylljes totale të vendit.

Fill pas identifikimit të pacientit zero, më 8 mars, autoritetet ashpërsuan fushatën e ndërgjegjësimit për kujdes dhe sidomos higjienën personale. Të martën e 10 mars, dy ditë nga identifikimi i “pacientit zero”, Kryeministri Edi Rama njoftoi kufizime të moderuara në Tiranë dhe Durrës, në dy zonat e vetme ku ishin regjistruar raste me Covid-19, ndërkohë që numri i të infektuarve zgjerohej. Të enjten, më 13 mars Rama njofto dhënien pushim të administratës ditën e premte dhe mbylljen totale në fundjavë të Tiranës dhe Durrësit.

Duke menduar se bëhej fjalë për një mbyllje të përkohshme shumë u larguan nga kryeqyteti me planin për t’u rikthyer me rinisjen e javës së punës. Por, java nisi edhe me më shumë masa kufizuese. Lista e bizneseve që u mbyllën u zgjerua dhe po ashtu edhe harta e ndalimit me qytete të tjera, si Fieri, Lushnja dhe Elbasani për të përfunduar më vonë në kufizime dhe me orare të reduktuara daljeje vetëm për blerje të domosdoshme në të gjithë zonat urbane në vend.

Qarkullimi me mjete u ndalua pa autorizim dhe lëvizja nga njëri qark në tjetrin ishte e ndaluar nëse nuk kryhej për arsye shëndetësore, ose për aktivitetet që u ishte lejuar vazhdimi i punës. Pensionistëve iu ndalua kategorikisht dalja nga banesat dhe më 24 mars, Qeveria shpalli gjendjen e fatkeqësisë natyrore, ndërsa izolimin e plotë Rama nisi të zbusë me njoftime përmes Facebook, duke caktuar në fundjavë lëvizjen herë për pensionistë, herë për gratë dhe fëmijët.